Հավաստագրում և Լիցենզավորում
Աղբյուր՝ http://www.construction.am
Խառնաշփոթ Շինարարական Ոլորտում
Իսկ կա՞ կազմակերպությունների մասնագիտական լիցենզավորման կարիք ընդհանրապես
Մաս 2
Ինչպես նշեցինք նախորդ հոդվածում, հավաստագրման և լիցենզավորման հայաստանյան նոր պահանջները հարվածում են առաջին հերթին շինարարական ոլորտի ՓՄՁ-ներին. դադարեցնում և/կամ վտանգում են նրանց գոյությունը, արգելակում են նրանց հիմնումը և կայացումն ընդհանրապես:
Իսկ հիմա պարզենք թե ի՞նչպես են իրենց շինարարական ոլորտները լիցենզավորում/ հավաստագրում ի սկազբանե մասնավոր սեփականության շուկայում գործող և երկար ճանապարհ անցած ամենաձեռնարկատեր, ամենազարգացած և ժողովրդավար երկները:
2000 - ականների սկզբին, ԱՄՆ կառավարության կողմից ֆինանսավորվող ծրագրով, 10 երիտասարդ հայ գործարարներով մեկնեցինք Բոստոն, մեր մասնագիտական որակավորումները բարձրացնելու և ներսից ծանոթանալու աշխարհի ամենակայացած և առաջատար ձեռնարկատիրական երկրի տարբեր բիզնես մոդելների աշխատանքներին:
Ինձ, որպես շինարարական կազմակերպության ղեկավարի, սովորելուն և այլ միջոցառումներին մասնակցելուն զուգահեռ, մի շինարարական կազմակերպությունում պրակտիկա նշանակեցին, որտեղ 3 հավասար բաժնեմասերով սեփականատերեր կային, մասնագիտություններով քիմիկոս, բանասեր, իսկ երրորդը՝ միայն միջին դպրոցի կրթություն ուներ:
Քիմիկոսը ղեկավարում էր կազմակերպությունը՝ վարում էր թղթաբանությունը, բանասերը նյութեր էր մատակարարում, իսկ մյուս երրորդը՝ ներկարար էր աշխատում, իրեն իսկ 1/3 մասով պատկանող կազմակերպությունում: Նրանցից ոչ մեկը բարձրագուն կամ միջին մասնագիտական շինարարական կրթություն չուներ: Բայց «Քիմիկոսը», որպես կազմակերպության պատասխանատու և ղեկավար, քննություն էր հանձնել նահանգի քաղաքաշինական նորմերի/դրույթների վերաբերյալ (The Massachusetts State Building Code): Մինչ այդ, նա ուներ շինարարական բնագավառում 3 տարվա աշխատանքային փորձ վերջին 10 տարվա ընթացքում (եթե շինարարության ոլորտում կրթության բակալավրի աստիճան ունենար, ապա 2 տարին բավարար կլիներ:) Նրա ասելով այդ քննությունը դժվար էր հանձնել և մոտ մեկ ամիս (!) ուսումնասիրել էր այդ ամենը: Այդպիսով նա դարձավ շինարարական ոլորտի Ջեներալ քընթրաքթըր (General Contractor, Գլխավոր կապալառու) լիցենզիայի տիրապետող կազմակերպություն և հնարավորություն ստացավ մինչև 2 հարկանի և 4 ընտանիքի համար (թաունհաուս) շինարարություն իրականացնել: Ջեներալ քընթրաքթըրը հինականում իրականացնում է նախագծի լրիվ սպասարկում և աշխատանքներում ներգրավում է, իհարկե կարիքի դեպքում, տարբեր մասնագիտական լիցենզավորված անձանց, և ավելի շատ ասոցացվում է նախագծի որակյալ իրականացման, ավարտի, ճիշտ գնահատականի, ապահովագրությունների և «վստահության» հետ:
Եվ ինչպե՞ս էր այս կազմակերպությունն, առանց մասնագիտական լիցենզավորման, աշխատում աշխարհի ամենախիստ կարգավորված նորմերով շինարարական շուկաներից մեկում:
ԱՄՆ շինարարական ոլորտում պարզ մի շղթա է գործում: Կա հաստատված ցանկ այն մասնագիտությունների համար, որոնք պարտադիր մասնագիտական լիցենզավորում են պահանջում բավականին խիստ քննության միջոցով: Սա նման է մեր այսօրվա մասնագիտական հավաստագրմանը, սակայն քննությամբ և խոսքը միայն վարպետների՝ էլեկտրիկների, սանտեխնիկների, ջերմա-սառնամատակարարման, գազի և որոշ այլ մասնագետների՝ պրոֆեսիոնալ վարպետների մասին է:
Աշխատաժամերը, այսինքն աշխատանքային փորձը, պարտադիր պահանջ է քննության մասնակցելու համար:
Եթե այդ լիցենզավորված անձը չկա, կազմակերպությունն ուղղակի չի կարող կոնկրետ այդ ծառայությունները մատուցել: Ավելի մեծ կառույցների շինարարության համար կազմակերպության հատուկ լիցենցիա նույնպես չի պահանջվում, բայց պահանջվում է գրանցված փորձառու նախագծային մասնագետի (Registered design professional - RDP)՝ ճարտարապետի կամ ճարտարագետի պարտադիր կցում կառուցի ամբողջ շինարարության ընթացքում, որպես վերահսկիչ: Սա աշխատանքային հարաբերությունների մի պարզ և ներդաշնակ շղթա է բոլոր պատասխանատվությունների բաշխումով: Լիցենզավորված վարպետ-մասնագետները, կամ ճարտարագետները կարող են փոխել իրենց աշխատանքի վայրերը, կամ ուղղակի որոշում կայացնել միայնակ աշխատել և առանձին իրավաբանորեն գրանցվել, իսկ կազմակերպությունները կարողանում են շինարարության տարբեր ոլորտներում իրականացնել իրենց գործառույթները՝ լիցենզավորված վարպետների, իսկ ավելի մեծ նախագծերում՝ գրանցված ճարտարապետների կամ ճարտարագետների վերահսկողության ներքո: Ոլորտի ոչ մի կազմակերպությունից կոնկրետ մասնագիտական լիցենցիա չի պահանջվում, քանի որ դա պրակտիկ անհնար է իրականացնել: Բայց, իհարկե, սա չի նշանակում, որ ԱՄՆ-ում չկան մասնագիտագված շինարարական կազմակերպություններ: Դրանք կան ու հիմնականում դրանք են աշխատում նահանգների շուկայում և իրականացնում են աշխատանքեր իրենց կազմում գտնվող լիցենզավորված անձանց և ճարտարագետների միջոցով, իսկ պատվիրատուներն իրենց գտնում և վստահում են նախկինում կատարված աշխատանքների և նախկին պատվիրատուների դրական արձագանքների հիման վրա:
Որպես ամփոփում ԱՄՆ-ում
ԱՄՆ-ում կազմակերպություններին չեն պարտադրում մասնագիտական լիցենզավորում և կախված լինել որևէ մասնագետ անձից, նրա քմահաճույքից, լինելուց կամ չլինելուց, այլ տալիս են հնարավորություն լիցենզավորված վարպետների և գրանցված ճարտարապետ / ճարտարագետների ազատ ընտրության, բայց մի պարզ և խիստ պահանջով՝ բուն շինարարական աշխատանքերի իրականացումը պետք է կատարվի լիցենզավորված վարպետների միջոցով (կամ ենթակապալային կազմակերպությունների, որոնք ունեն այդ պահի դրությամբ իրենց կազմում աշխատանքային պայմանագրերով աշխատող այդ անձանց), իսկ կախված կառույցի բարդությունից, փորձառու ճարտարագետի և/կամ ճարտարապետի մշտական վերահսկողության ներքո:
Այսինքն, աշխատանքերի իրականացումը կատարում են լիցենզավորված վարպետները և բարձրագույն կրթությամբ և համապատասխան փոձով ճարտարագետները, իսկ ոլորտի կազմակերպությունները միայն իրավաբանա-կազմակերպչական միջոց են այդ մասնագետներին համախմբելու կոնկրետ նախագծի իրականացման համար:
Հասկանալի է իհարկե, որ բարդ նախագծերը պահանջում են համապատասխան մեխանիզմներ, մեքենաներ և համապատասխան գիտելիքներով մարդկային ռեսուրսներ, բայց այս ամենը նույնպես լուծելի է: Օրինակ, ժամանակին Բուրջ Խալիֆայի շինարարության մրցույթը հաղթեց և գլխավոր կապալառու դարձավ էլեկտրոնիկայի հսկա Սամսունգը: Բայց Սամսունգը, կոնկրետ այդ նախագծի համար, վարձակալեց ահռելի դրական փորձով ճարտարապետա-ինժիներական նախագծող կազմակերպություն՝ «Սկիդմոր Օուինգս ընդ Մերրիլ»-ին (Skidmore Owings & Merrill), որը կարողացավ լուծել բոլոր կառուցվածքային և ինժեներական համակարգերի անխափան աշխատանքի նախագծումն այդ հսկա բարձրությունների համար և կատարեց աշխատանքերի իրականացման վերահսկումը: Սամսունգն այս ամենը կառավարեց:
Կազմակերպությունների լիցենզավորման հայաստանյան պահանջների մասով
Պետք չի մշտական գրանցված «10-15 բանվոր իրենց բահերով» ու մի տասնյակ էլ ճարտարագետ բերես ու քո գրասենյակում մշտական նստեցնես, որ քեզ իրավունք տան շինարարություն իրականացնելու, այլ պետք է զարգացնել պրոֆեսիոնալ հավաստագրված կամ լիցենզավորված վարպետների և լավ կրթված և փորձառու ճարտարագետների և ճարտարապետների շուկան, շինարարությամբ զբաղվող կազմակերպությունների նախագծերում ազատ օգտագործման հնարավորությամբ: Արհեստականորեն գրանցված բանվորները կամ ճարտարագետները որակական և մասնագիտական ոչ մի չափանիշներ չունեն, ուստի անիմաստ պահանջ է ներկայացվում կազմակերպություններին, չհաշված այս պահանջով առաջացող անհիմն ֆինանսական բեռը: Բարձրագույն կրթությամբ և աշխատանքային փորձով Ֆիզիկական անձանց մասնագիտական հավաստագրումը ունի որոշակի արժեք, և սա կարող է օգտագործվել որպես կոնկրետ նախագծերի մասնագիտական իրականացման և/կամ վերահսկողության պահանջ:
Իհարկե, այս փոքր հոդվածով և միայն ԱՄՆ-ի օրինակի վրա, անհնար է մի ամբողջական և վերջնական եզրակացության գալ թե ի՞նչպես առաջ գնալ և ո՞ր տարբերակն է ճիշտ օգտագործել մեզ մոտ ստեղծված այս փակուղային իրավիճակից դուրս գալու համար: Ուստի, ավելի վերջնական պատկերացում կազմելու և միգուցե որոշում ընդունելու համար, մի փոքր ուսումնասիրենք նաև այլ առաջատար երկրների փորձը և պահանջները:
Գերմանիա
Գերմանիային կարելի է համարել վարպետների մասնագիտական լիցենզավորման դպրոցի հիմնադիրներից: Այստեղ լայն ցանկ է գործում լիցենզավորում պահանջվող վարպետական մասնագիտությունների: Քննությունը և փորձը նրանց համար պարտադիր պահանջ է (ինչպես և ԱՄՆ-ում): Նրանք քննությունից հետո ստանում են «master crafts certificate» և նոր կարող են զբաղվել այս կամ այն գործունեությամբ: Քանի որ Գերմանիան պատկանում է ՓՄԶ-ներին ամենաերաշխավորող պետությունների շարքին, ամենի հիմքը անհատ-մասնագետ վարպետներն են, ովքեր կարող եք գրանցել իրենց բիզնեսը և առանձին կարգավիճակով աշխատել, կամ ցանկության դեպքում այլ կազմակերպություններում աշխատել որպես վարձու աշխատող: Գլխավոր կապալառուների նկատմամբ որևէ մասնագիտական լիցենզավորման պահանջ չի դրվում, բացի կազմակերպությունը օրենքով գրանցելու՝ մոտավոր ԱՄՆ-ի նման պահանջից:
Միացյալ Թագավորություն
Ձարմանալի է, բայց մինչ այժմ Միացյալ Թագավորությունում ամեն ոք կարող է զբաղվել շինարարությամբ, առանց որևէ լիցենզիայի կամ հավաստագրի: Նրանք մատնացույց են անում Գերմանիային, Ավստրիայի մի տարածքային մասին (փաստորեն ոչ ամբողջ Ավստրիայում նման պահանջ կա) և Միացյալ Նահանգներին, որտեղ կա այսպես կոչված մասնագիտական (վարպետների) լիցենզավորման պահանջ: Բայց ճարտարապետի կամ ճարտարագետի հսկողությունը պարտադիր է շինարարական նախագծերի համար:
Բելգիա
Որոշ ադմինիստրատիվ տարածքներում, օրինակ Ֆլանդրիայում, Բրյուսելում և Վալոնիայում գործում է վարպետների մասնագիտական լիցենզավորման պահանջ: Գլխավոր կապալառուների համար մասնագիտական լիցենզավորում չի կիրառվում: Բայց կա շատ հետաքրքիր և ժամանակակից պահանջ. ամեն նախագծի իրականացման համար առցանց գրանցել այն հավաստագրված/լիցենզավորված մասնագետներին՝ վարպետներին, «վարպետներով» կազմակերպություններին, ճարտարագետներին և ճարտարապետներին, որոնք պահանջվում են կոնկրետ այդ նախագծի համար:
Կանադա
Շատ նման է ԱՄն-ին, բայց ավելի ազատականացված: Շատ նահանգներ ոչինչ չեն պահանջում, որոշները մասնակի:
Կարելի է անվեջ շարունակել, բայց մի բան պարզ է դառնում այս փոքրիկ և միգուցե որոշակիորեն սիրողական ուսումնասիրության արդյունքում. ավտորիտար և փակ երկներում ավելի խիստ պահանջներ են գործում, որոնք ստեղծում են ստվերի, կոռուպցիայի և հովանավորչության համար լավ հիմքեր, իսկ զարգացած և ժողովրդավար երկրներում ոլորտի զարգացումը երկար ճանապարհ է անցել, ազատականացված է, բայց շինարարության իրականացման շղթայի լրիվ կարգավորմամբ կատարող վարպետների մակարդակից սկսած:
Խորհրդային Միություն
Այստեղ ինչպե՞ս չհիշել Սովետական Միությունում շինարարության իրականացման փորձը: Որոշները կհիշեն այդ ժամանակվա լայնամաշտաբ ծավալված «Պրոֆտեխուսումնարանները», որտեղ նախապատրաստում էին վարպետների: Դա, հնարավոր է Գերմանիայի, կամ ԱՄՆ-ի փորձն էր ներմուծված, իր խորհրդային նրբերանգներով և որակով: Վարպետների աշխատանքային փորձը և հետագա որակավորման բարձրացումը (1-6 կարգի որակավորմամբ) կարևոր հանգամանք էր աշխատանքի վարձատրության և իրականացման համար: Իսկ ինժեներ-շինարարի բարձրագույն դիպլոմի առկայությունը լրիվ բավարար էր բուն աշխատանքերի իրականացման և ղեկավարման նախնական աստիճանի համար:
Եզրակացություն
Շինարարական կազմակերպությունների լիցենզավորումը գտնվում է քաղաքաշինական նորմերի, ոլորտի օենսդրական կարգավորումների իմացության, ապահովագրությունների, հարկային պարտավորությունների, անվտանգ աշխատանքերի իրականացման՝ այսինքն ոլորտի ադմինիստատիվ կարգավորումների տիրույթում, իսկ արդեն մասնագիտականը՝ բուն շինարարության իրականացումը, գտնվում է փորձառու ճարտարապետների և ճարտարագետների վերահսկողության և լիցենզավորված վարպետների տիրույթում:
Ամեն ինչ պարզ է և տրամաբանական:
Եվ ինչպե՞ս դուրս գալ այս ստեղծված իրավիճակից Հայստանում:
Միգուցե հնարավոր տարբերակներից կարող է լինել նման մոտեցումը՝
1. Անհապաղ կանգնեցնել շինարարական ոլորտի կազմակերպությունների լիցենզավորման նոր գործընթացը: Շուկան կոլապսի չտանելու համար ուժի մեջ թողնել նախկին լիցենզիաների գործունեության ժամկետները:
2. Կարելի է շարունակել ֆիզիկական անցանց մասնագիտական հավաստագրման գործընթացը որպես կոնկրետ շինարարական աշխատանքների իրականացման համար պահանջ և հիմք, մինչ այս ամենի ճիշտ կարգավորումը: Բայց ճարտարագետների մասնագիրական հավաստագրման կարգերի տրամադրման տրամաբանությունը և այլ մոտեցումները պետք կլինի վերանայել հետագա որոշումներում:
3. Հետզետե զարգացնել վարպետների մասնագիտական կայացման, հավաստագրման/լիցենզավորման իրականացման ծրագրեր, ներառյալ ուսումնական կենտրոնների ստեղծումը, կամ համալրումը, ելնելով արդի վարպետական մասնագիտությունների կարիքներից:
4. Գալ վերջնական հավաստագրման/լիցենզավորման տարբերակի ընդունման, հիմնվելով միայն զարգացած և ժողովրդավար պետությունների փորձի վրա: Այստեղ նոր հեծանիվ հորինելու կարիք բոլորովին չկա:
Իսկ կա՞ կազմակերպությունների մասնագիտական լիցենզավորման կարիք ընդհանրապես
Մաս 2
Ինչպես նշեցինք նախորդ հոդվածում, հավաստագրման և լիցենզավորման հայաստանյան նոր պահանջները հարվածում են առաջին հերթին շինարարական ոլորտի ՓՄՁ-ներին. դադարեցնում և/կամ վտանգում են նրանց գոյությունը, արգելակում են նրանց հիմնումը և կայացումն ընդհանրապես:
Իսկ հիմա պարզենք թե ի՞նչպես են իրենց շինարարական ոլորտները լիցենզավորում/ հավաստագրում ի սկազբանե մասնավոր սեփականության շուկայում գործող և երկար ճանապարհ անցած ամենաձեռնարկատեր, ամենազարգացած և ժողովրդավար երկները:
2000 - ականների սկզբին, ԱՄՆ կառավարության կողմից ֆինանսավորվող ծրագրով, 10 երիտասարդ հայ գործարարներով մեկնեցինք Բոստոն, մեր մասնագիտական որակավորումները բարձրացնելու և ներսից ծանոթանալու աշխարհի ամենակայացած և առաջատար ձեռնարկատիրական երկրի տարբեր բիզնես մոդելների աշխատանքներին:
Ինձ, որպես շինարարական կազմակերպության ղեկավարի, սովորելուն և այլ միջոցառումներին մասնակցելուն զուգահեռ, մի շինարարական կազմակերպությունում պրակտիկա նշանակեցին, որտեղ 3 հավասար բաժնեմասերով սեփականատերեր կային, մասնագիտություններով քիմիկոս, բանասեր, իսկ երրորդը՝ միայն միջին դպրոցի կրթություն ուներ:
Քիմիկոսը ղեկավարում էր կազմակերպությունը՝ վարում էր թղթաբանությունը, բանասերը նյութեր էր մատակարարում, իսկ մյուս երրորդը՝ ներկարար էր աշխատում, իրեն իսկ 1/3 մասով պատկանող կազմակերպությունում: Նրանցից ոչ մեկը բարձրագուն կամ միջին մասնագիտական շինարարական կրթություն չուներ: Բայց «Քիմիկոսը», որպես կազմակերպության պատասխանատու և ղեկավար, քննություն էր հանձնել նահանգի քաղաքաշինական նորմերի/դրույթների վերաբերյալ (The Massachusetts State Building Code): Մինչ այդ, նա ուներ շինարարական բնագավառում 3 տարվա աշխատանքային փորձ վերջին 10 տարվա ընթացքում (եթե շինարարության ոլորտում կրթության բակալավրի աստիճան ունենար, ապա 2 տարին բավարար կլիներ:) Նրա ասելով այդ քննությունը դժվար էր հանձնել և մոտ մեկ ամիս (!) ուսումնասիրել էր այդ ամենը: Այդպիսով նա դարձավ շինարարական ոլորտի Ջեներալ քընթրաքթըր (General Contractor, Գլխավոր կապալառու) լիցենզիայի տիրապետող կազմակերպություն և հնարավորություն ստացավ մինչև 2 հարկանի և 4 ընտանիքի համար (թաունհաուս) շինարարություն իրականացնել: Ջեներալ քընթրաքթըրը հինականում իրականացնում է նախագծի լրիվ սպասարկում և աշխատանքներում ներգրավում է, իհարկե կարիքի դեպքում, տարբեր մասնագիտական լիցենզավորված անձանց, և ավելի շատ ասոցացվում է նախագծի որակյալ իրականացման, ավարտի, ճիշտ գնահատականի, ապահովագրությունների և «վստահության» հետ:
Եվ ինչպե՞ս էր այս կազմակերպությունն, առանց մասնագիտական լիցենզավորման, աշխատում աշխարհի ամենախիստ կարգավորված նորմերով շինարարական շուկաներից մեկում:
ԱՄՆ շինարարական ոլորտում պարզ մի շղթա է գործում: Կա հաստատված ցանկ այն մասնագիտությունների համար, որոնք պարտադիր մասնագիտական լիցենզավորում են պահանջում բավականին խիստ քննության միջոցով: Սա նման է մեր այսօրվա մասնագիտական հավաստագրմանը, սակայն քննությամբ և խոսքը միայն վարպետների՝ էլեկտրիկների, սանտեխնիկների, ջերմա-սառնամատակարարման, գազի և որոշ այլ մասնագետների՝ պրոֆեսիոնալ վարպետների մասին է:
Աշխատաժամերը, այսինքն աշխատանքային փորձը, պարտադիր պահանջ է քննության մասնակցելու համար:
Եթե այդ լիցենզավորված անձը չկա, կազմակերպությունն ուղղակի չի կարող կոնկրետ այդ ծառայությունները մատուցել: Ավելի մեծ կառույցների շինարարության համար կազմակերպության հատուկ լիցենցիա նույնպես չի պահանջվում, բայց պահանջվում է գրանցված փորձառու նախագծային մասնագետի (Registered design professional - RDP)՝ ճարտարապետի կամ ճարտարագետի պարտադիր կցում կառուցի ամբողջ շինարարության ընթացքում, որպես վերահսկիչ: Սա աշխատանքային հարաբերությունների մի պարզ և ներդաշնակ շղթա է բոլոր պատասխանատվությունների բաշխումով: Լիցենզավորված վարպետ-մասնագետները, կամ ճարտարագետները կարող են փոխել իրենց աշխատանքի վայրերը, կամ ուղղակի որոշում կայացնել միայնակ աշխատել և առանձին իրավաբանորեն գրանցվել, իսկ կազմակերպությունները կարողանում են շինարարության տարբեր ոլորտներում իրականացնել իրենց գործառույթները՝ լիցենզավորված վարպետների, իսկ ավելի մեծ նախագծերում՝ գրանցված ճարտարապետների կամ ճարտարագետների վերահսկողության ներքո: Ոլորտի ոչ մի կազմակերպությունից կոնկրետ մասնագիտական լիցենցիա չի պահանջվում, քանի որ դա պրակտիկ անհնար է իրականացնել: Բայց, իհարկե, սա չի նշանակում, որ ԱՄՆ-ում չկան մասնագիտագված շինարարական կազմակերպություններ: Դրանք կան ու հիմնականում դրանք են աշխատում նահանգների շուկայում և իրականացնում են աշխատանքեր իրենց կազմում գտնվող լիցենզավորված անձանց և ճարտարագետների միջոցով, իսկ պատվիրատուներն իրենց գտնում և վստահում են նախկինում կատարված աշխատանքների և նախկին պատվիրատուների դրական արձագանքների հիման վրա:
Որպես ամփոփում ԱՄՆ-ում
ԱՄՆ-ում կազմակերպություններին չեն պարտադրում մասնագիտական լիցենզավորում և կախված լինել որևէ մասնագետ անձից, նրա քմահաճույքից, լինելուց կամ չլինելուց, այլ տալիս են հնարավորություն լիցենզավորված վարպետների և գրանցված ճարտարապետ / ճարտարագետների ազատ ընտրության, բայց մի պարզ և խիստ պահանջով՝ բուն շինարարական աշխատանքերի իրականացումը պետք է կատարվի լիցենզավորված վարպետների միջոցով (կամ ենթակապալային կազմակերպությունների, որոնք ունեն այդ պահի դրությամբ իրենց կազմում աշխատանքային պայմանագրերով աշխատող այդ անձանց), իսկ կախված կառույցի բարդությունից, փորձառու ճարտարագետի և/կամ ճարտարապետի մշտական վերահսկողության ներքո:
Այսինքն, աշխատանքերի իրականացումը կատարում են լիցենզավորված վարպետները և բարձրագույն կրթությամբ և համապատասխան փոձով ճարտարագետները, իսկ ոլորտի կազմակերպությունները միայն իրավաբանա-կազմակերպչական միջոց են այդ մասնագետներին համախմբելու կոնկրետ նախագծի իրականացման համար:
Հասկանալի է իհարկե, որ բարդ նախագծերը պահանջում են համապատասխան մեխանիզմներ, մեքենաներ և համապատասխան գիտելիքներով մարդկային ռեսուրսներ, բայց այս ամենը նույնպես լուծելի է: Օրինակ, ժամանակին Բուրջ Խալիֆայի շինարարության մրցույթը հաղթեց և գլխավոր կապալառու դարձավ էլեկտրոնիկայի հսկա Սամսունգը: Բայց Սամսունգը, կոնկրետ այդ նախագծի համար, վարձակալեց ահռելի դրական փորձով ճարտարապետա-ինժիներական նախագծող կազմակերպություն՝ «Սկիդմոր Օուինգս ընդ Մերրիլ»-ին (Skidmore Owings & Merrill), որը կարողացավ լուծել բոլոր կառուցվածքային և ինժեներական համակարգերի անխափան աշխատանքի նախագծումն այդ հսկա բարձրությունների համար և կատարեց աշխատանքերի իրականացման վերահսկումը: Սամսունգն այս ամենը կառավարեց:
Կազմակերպությունների լիցենզավորման հայաստանյան պահանջների մասով
Պետք չի մշտական գրանցված «10-15 բանվոր իրենց բահերով» ու մի տասնյակ էլ ճարտարագետ բերես ու քո գրասենյակում մշտական նստեցնես, որ քեզ իրավունք տան շինարարություն իրականացնելու, այլ պետք է զարգացնել պրոֆեսիոնալ հավաստագրված կամ լիցենզավորված վարպետների և լավ կրթված և փորձառու ճարտարագետների և ճարտարապետների շուկան, շինարարությամբ զբաղվող կազմակերպությունների նախագծերում ազատ օգտագործման հնարավորությամբ: Արհեստականորեն գրանցված բանվորները կամ ճարտարագետները որակական և մասնագիտական ոչ մի չափանիշներ չունեն, ուստի անիմաստ պահանջ է ներկայացվում կազմակերպություններին, չհաշված այս պահանջով առաջացող անհիմն ֆինանսական բեռը: Բարձրագույն կրթությամբ և աշխատանքային փորձով Ֆիզիկական անձանց մասնագիտական հավաստագրումը ունի որոշակի արժեք, և սա կարող է օգտագործվել որպես կոնկրետ նախագծերի մասնագիտական իրականացման և/կամ վերահսկողության պահանջ:
Իհարկե, այս փոքր հոդվածով և միայն ԱՄՆ-ի օրինակի վրա, անհնար է մի ամբողջական և վերջնական եզրակացության գալ թե ի՞նչպես առաջ գնալ և ո՞ր տարբերակն է ճիշտ օգտագործել մեզ մոտ ստեղծված այս փակուղային իրավիճակից դուրս գալու համար: Ուստի, ավելի վերջնական պատկերացում կազմելու և միգուցե որոշում ընդունելու համար, մի փոքր ուսումնասիրենք նաև այլ առաջատար երկրների փորձը և պահանջները:
Գերմանիա
Գերմանիային կարելի է համարել վարպետների մասնագիտական լիցենզավորման դպրոցի հիմնադիրներից: Այստեղ լայն ցանկ է գործում լիցենզավորում պահանջվող վարպետական մասնագիտությունների: Քննությունը և փորձը նրանց համար պարտադիր պահանջ է (ինչպես և ԱՄՆ-ում): Նրանք քննությունից հետո ստանում են «master crafts certificate» և նոր կարող են զբաղվել այս կամ այն գործունեությամբ: Քանի որ Գերմանիան պատկանում է ՓՄԶ-ներին ամենաերաշխավորող պետությունների շարքին, ամենի հիմքը անհատ-մասնագետ վարպետներն են, ովքեր կարող եք գրանցել իրենց բիզնեսը և առանձին կարգավիճակով աշխատել, կամ ցանկության դեպքում այլ կազմակերպություններում աշխատել որպես վարձու աշխատող: Գլխավոր կապալառուների նկատմամբ որևէ մասնագիտական լիցենզավորման պահանջ չի դրվում, բացի կազմակերպությունը օրենքով գրանցելու՝ մոտավոր ԱՄՆ-ի նման պահանջից:
Միացյալ Թագավորություն
Ձարմանալի է, բայց մինչ այժմ Միացյալ Թագավորությունում ամեն ոք կարող է զբաղվել շինարարությամբ, առանց որևէ լիցենզիայի կամ հավաստագրի: Նրանք մատնացույց են անում Գերմանիային, Ավստրիայի մի տարածքային մասին (փաստորեն ոչ ամբողջ Ավստրիայում նման պահանջ կա) և Միացյալ Նահանգներին, որտեղ կա այսպես կոչված մասնագիտական (վարպետների) լիցենզավորման պահանջ: Բայց ճարտարապետի կամ ճարտարագետի հսկողությունը պարտադիր է շինարարական նախագծերի համար:
Բելգիա
Որոշ ադմինիստրատիվ տարածքներում, օրինակ Ֆլանդրիայում, Բրյուսելում և Վալոնիայում գործում է վարպետների մասնագիտական լիցենզավորման պահանջ: Գլխավոր կապալառուների համար մասնագիտական լիցենզավորում չի կիրառվում: Բայց կա շատ հետաքրքիր և ժամանակակից պահանջ. ամեն նախագծի իրականացման համար առցանց գրանցել այն հավաստագրված/լիցենզավորված մասնագետներին՝ վարպետներին, «վարպետներով» կազմակերպություններին, ճարտարագետներին և ճարտարապետներին, որոնք պահանջվում են կոնկրետ այդ նախագծի համար:
Կանադա
Շատ նման է ԱՄն-ին, բայց ավելի ազատականացված: Շատ նահանգներ ոչինչ չեն պահանջում, որոշները մասնակի:
Կարելի է անվեջ շարունակել, բայց մի բան պարզ է դառնում այս փոքրիկ և միգուցե որոշակիորեն սիրողական ուսումնասիրության արդյունքում. ավտորիտար և փակ երկներում ավելի խիստ պահանջներ են գործում, որոնք ստեղծում են ստվերի, կոռուպցիայի և հովանավորչության համար լավ հիմքեր, իսկ զարգացած և ժողովրդավար երկրներում ոլորտի զարգացումը երկար ճանապարհ է անցել, ազատականացված է, բայց շինարարության իրականացման շղթայի լրիվ կարգավորմամբ կատարող վարպետների մակարդակից սկսած:
Խորհրդային Միություն
Այստեղ ինչպե՞ս չհիշել Սովետական Միությունում շինարարության իրականացման փորձը: Որոշները կհիշեն այդ ժամանակվա լայնամաշտաբ ծավալված «Պրոֆտեխուսումնարանները», որտեղ նախապատրաստում էին վարպետների: Դա, հնարավոր է Գերմանիայի, կամ ԱՄՆ-ի փորձն էր ներմուծված, իր խորհրդային նրբերանգներով և որակով: Վարպետների աշխատանքային փորձը և հետագա որակավորման բարձրացումը (1-6 կարգի որակավորմամբ) կարևոր հանգամանք էր աշխատանքի վարձատրության և իրականացման համար: Իսկ ինժեներ-շինարարի բարձրագույն դիպլոմի առկայությունը լրիվ բավարար էր բուն աշխատանքերի իրականացման և ղեկավարման նախնական աստիճանի համար:
Եզրակացություն
Շինարարական կազմակերպությունների լիցենզավորումը գտնվում է քաղաքաշինական նորմերի, ոլորտի օենսդրական կարգավորումների իմացության, ապահովագրությունների, հարկային պարտավորությունների, անվտանգ աշխատանքերի իրականացման՝ այսինքն ոլորտի ադմինիստատիվ կարգավորումների տիրույթում, իսկ արդեն մասնագիտականը՝ բուն շինարարության իրականացումը, գտնվում է փորձառու ճարտարապետների և ճարտարագետների վերահսկողության և լիցենզավորված վարպետների տիրույթում:
Ամեն ինչ պարզ է և տրամաբանական:
Եվ ինչպե՞ս դուրս գալ այս ստեղծված իրավիճակից Հայստանում:
Միգուցե հնարավոր տարբերակներից կարող է լինել նման մոտեցումը՝
1. Անհապաղ կանգնեցնել շինարարական ոլորտի կազմակերպությունների լիցենզավորման նոր գործընթացը: Շուկան կոլապսի չտանելու համար ուժի մեջ թողնել նախկին լիցենզիաների գործունեության ժամկետները:
2. Կարելի է շարունակել ֆիզիկական անցանց մասնագիտական հավաստագրման գործընթացը որպես կոնկրետ շինարարական աշխատանքների իրականացման համար պահանջ և հիմք, մինչ այս ամենի ճիշտ կարգավորումը: Բայց ճարտարագետների մասնագիրական հավաստագրման կարգերի տրամադրման տրամաբանությունը և այլ մոտեցումները պետք կլինի վերանայել հետագա որոշումներում:
3. Հետզետե զարգացնել վարպետների մասնագիտական կայացման, հավաստագրման/լիցենզավորման իրականացման ծրագրեր, ներառյալ ուսումնական կենտրոնների ստեղծումը, կամ համալրումը, ելնելով արդի վարպետական մասնագիտությունների կարիքներից:
4. Գալ վերջնական հավաստագրման/լիցենզավորման տարբերակի ընդունման, հիմնվելով միայն զարգացած և ժողովրդավար պետությունների փորձի վրա: Այստեղ նոր հեծանիվ հորինելու կարիք բոլորովին չկա:
