Հավաստագրում և Լիցենզավորում
Աղբյուր՝ https://www.construction.am
Խառնաշփոթ Շինարարական Ոլորտում
Գլխավոր Կապալառու – Օրենսդրական Բացթողու՞մ
Մաս 3
Ինչպես նշեցինք առաջին հոդվածում, հավաստագրման և լիցենզավորման հայաստանյան նոր պահանջները հարվածում են առաջին հերթին շինարարական ոլորտի ՓՄՁ-ներին, հիմնականում ԱԶ-ներին, գերփոքր, փոքր և մասսամբ միջին ձեռնարկություններին: Առանց այդ էլ ոլորտի այս սեգմենտը հիմնականում գործում է մասնավոր հատվածում հավասար մրցակցային դաշտի լրիվ բացակայության պայմաններում (այսինքն օրինական չի գործում), հարկայինի տեսանկյունից, իսկ այժմ այն գտնվում է նաև լիցենզավորման նոր անհեթեթ կարգավորումների թիրախում: Ամենի արդյունքը նա է, ինչ այսօր ունենք: Փորձեք ձեր տունը կառուցել, կամ բնակարանը վերանորոգել օրենքի սահմանում գործող կազմակերպության միջոցով, այսինքն օրինական պայմանագրով: Դուք կվճարեք շատ ու ավելի շատ գումար, քանի որ հարկային ահռելի բեռը կավելանա ձեր «պայմանագրի» արժեքին: Շինարարի համար սա էական չէր լինի, գումարը կավելանար - հարկերը կվճարվեր պատվիրատուի գումարների հաշվին, սակայն նա չի կարողանում մրցակցել «ազատ ոճով» գործող շինարարական բրիգադների և արհեստավորների մի ահռելի բանակի հետ և նա ստիպված գնում է ստվեր: Սա մի այլ, իրականացման տեսակետից շատ ու շատ ավելի բարդ թեմա է և միգուցե դրան անդրադառնանք հետագա հոդվածներից մեկում:
Երկրորդ հոդվածում պարզաբանվեց կազմակերպությունների մասնագիտական լիցենզավորման կարիքի մասին և ուսումնասիրվեց առաջատար երկրների փորձն այդ ուղղությամբ: Բացահայտվեց մեր կարգավորումների անհամապատասխանությունը միջազգային փորձին:
Իսկ հիմա անդրադառնանք շինարարության իրականացման ոլորտում միջազգայնորեն ընդունված կազմակերպությունների տեսակների մասին կարգավորումներին:
Շինարարություն իրականացնողների հիմնական տեսակներն են գլխավոր կապալառուն և ենթակապալառուները: Գլխավոր կապալառուները կազմակերպում են աշխատանքների համալիր իրականացումը և պատասխանատվություն են կրում դրա վերջնական արդյունքի համար, իսկ ենթակապալառուները գլխավոր կապալառուի հրահանգով իրականացնում են ընդհանուր ծավալի ինչ-որ մի մաս, ավելի մասնագիտացված աշխատանքներ՝ ջրամատակարարում, կոյուղի, էլեկտրական լարանցում և այլն: Շինարարական պատվերների իրականացման հիմնական սխեման սա է ամբողջ աշխարհում և պատվերի վերջնական արդյունքի պատասխանատուն գլխավոր կապալառուն է:
Չնայած նրան, որ գլխավոր կապալառու բառակապակցությունը բոլոր շինարարական կազմակերպությունները շատ լավ գիտեն, և շատ շատերը հանդես են գալիս որպես այդպիսին, մեր օրենսդրությունը դրա սահմանումը չունի: Բացի դա, այս տերմինը չի օգտագործվում ոչ մի ոլորտյաին օրենքում, բայց օգտագործվում է ՀՀ կառավարության 2023 թվականի նոյեմբերի 30-ի հայտնի N 2106-Ն որոշման Հավելված N 1-ում, ընդունելով գլխավոր կապալառու լինելու հանգամանքը վերջին տարիներին որպես 1-ին դասի լիցենզիայի պահանջ: Փաստորեն 1-ին դասի լիցենզիա ատանալու համար պարտադիր պահանջ է գլխավոր կապալառու լինելը, բայց դրա իրավական հասկացությունը և կարգավորումը չկա...
ՀՀ Քաղաքաշինության մասին օրենքի 4-րդ հոդվածը սահմանում է գործունեության սուբյետները, բուն շինարարության մասով՝ «շինարարություն իրականացնողներ» սահմանումով: Հոդված 6-ում բերվում է մի քանի ինչ-որ երկրորդական իրավունքների և պարտավորությունների կետեր և ... վերջ: Կառուցապատողների մասով, օրինակ, մոտ 2 էջ նրանց իրավունքների և պարտականությունների մասին է խոսվում:
Բայց կա նաև առաջխաղացում: 2022 թվականի վերջին Քաղշինկոմիտեի կողմից ընդունված անվտանգության նորմերում ամենուր օգտագործվում է պատասխանատու՝ Գլխավոր կապալառու հասկացություն...ու արդեն փորձ է արվում ընդունված նորմերը բերել օրենսդրական դաշտ, ինչն իհարկե դրական քայլ է դատական որոշումներ իրականացնելու տեսանկյունից: Այսպիսով եկանք մի վերջնակետի, որ ՀՀ-ին հարկավոր է իրավաբանական կարգավորումներ բուն շինարարություն իրականացնողների համար, ներառյալ դրա հիմնական դերակատարի՝ Գլխավոր կապալառուի:
Իսկ այժմ ամենակարևորը՝ լիցենզավորման տեսանկյունից:
Հենց Գլխավոր կապալառու իրավաբանական անձն է լիցենզավորվում ամբողջ աշխարհում, իսկ ԱՄՆ-ում և շատ այլ առաջատար երկրներում դրա համար անգամ պարտադիր չի որ հիմնադիրն ունենաս շինարարական կրթություն, բայց պարտադիր պետք է ունենա աշխատանքային փորձ: Շինարարական բարձրագույն կրթությունը բավականին նվազեցնում է աշխատանքային փորձի ժամկետի պահանջը, բայց միևնունն է, չի պարտադրվում: ԱՄՆ որոշ նահանգներում անգամ քննություն չի պահանջվում գլխավոր կապալառու դառնալու համար, բայց հիմնականում թեստավորումը պարտադիր է:
Թեստերը պարունակում են հիմնականում քաղաքաշինության ոլորտին վերաբերող ընդհանուր հարցեր: Հիմնական հարցերը վերաբերում են նախահաշվին և դրա կառուցվածքին, ընդունված պայմանագրային ձևերին, ապահովագրություններին, վճարելու/չվճարելու կարգավորումներին, ինչքա՞ն ժամանակ պետք է պահի գործատուն աշխատողի վճարման հաշիվները, կրիտիկական ճանապարհի հասկացությունը, վնասների փոխհատուցումը, անվտանգության կանոնների պատասխանատվությունը, նյութերի և թափոնների անվտանգությունը, տարածքային նորմերը և այլն: Բացի այս ընդհանուր գիտելիքների բաժնից, կան նաև մասնագիտական բաժիններ, ընդհանուր շինարարական գիտելիքների ստուգման համար՝ էլեկտրական, ջեռուցում/սառեցում, օդափոխություն, ջրամատակարարում և կոյուղի և մի շարք այլ մասնագիտություններին վերաբերող ընդհանուր բնույթի հարցեր: Հիշեցնենք, որ վերը նշված բոլոր մասնագիտությունները նույնպես պահանջում են արդեն մասնագիտական լիցենզավորում, արդեն շատ ավելի խորացված՝ պրոֆեսիոնալ մակարդակով, ներառյալ աշխատանքային հմտությունները ու փորձն այդ կոնկրետ մասնագիտության մեջ:
Եվ ահա, ամենն իր տեղում է: Կա Գլխավոր կապալառու, ում հիմնական գործառույթը գրագետ պայմանագիր կնքելն է ու աշխատանաքների համալիր կազմակերպելն է, և կան լիցենզավորված մասնագիտական կապալառուներ, որոնք կարող եք հանդես գալ ինչպես ենթակապալառուներ, այնպես էլ առանձին և անկախ մասնագիտական գործունեություն իրականցնել: Այսինքն Գլխավոր կապալառուի համար ոչ մի կոնկրետ մասնագիտական պահանջ չկա, բացի ոլորտին վերաբերող համընդհանուր կարգավորումներից: Խիստ մասնագիտական պահանջ կա ենթակապալառուներից, որոնք պետք է իմանան ոչ միայն իրենց գործի թեորետիկական մասը, այլ նաև տիրապետեն իրականացման բոլոր տեխնոլոգիաներին:
Այստեղ շատ կարևոր է նշել, որ ոչ մի երկրում անհեփեթ պահանչ չկա 5-15 հոգի մշտական աշխատող-բանվոր ունենալ որևէ կազմակերպությանը՝ Գլխավոր կապալառուին կամ ընդհանրապես կապալառուին լիցենզիայի տրամադրման համար: Զարմանալի կարող է թվալ, բայց եվրոպական երկրներում և հյուսիսային ամերիկայում շինարարությամբ զբաղվող կազմակերպությունների մոտ կեսը գերփոքր են, այսինքն ունեն ընդամենը 1- 9 աշխատող:
Այս ցուցանիշն է, ոլորտի ձեռնարկությունների շուկայական հարաբերությունների զարգացման վերջնակետը, և պետք չի նոր «տեղական մասերով հավաքած» հեծանիվ հնարել ու պարտադրել այդ հեծանիվը քշել, անվերջ սպանելով փոքր բիզնեսի օրինական զարգացման հնարավորությունները:
Տեղեկացնենք նաև, որ մենք դիմել ենք այս հարցով Վարչապետին, հանդիպել ենք Քաղշինկոմիտեի պատասխանատու անձի հետ, քննարկել և բացատրել ենք այս ամենի անհեթեթությունը: Չգիտենք երբ կլինի հարցի լուծումը, բայց որ այն կլինի, դա միանշանակ է: Օրենքի սխալ պահանջը չի կարող ձեռնարկատիրության զարգացման իրական ընթացքը փոփոխել:
Հ.Գ. Ցավալի է երբ տեսնում ես, որ ձեռնարկատերը ստիպված մշտական աշխատանքի է ընդունում բանվորների, միայն լիցենզիայի տրամադրման պահանջը բավարարելու համար, իսկ օրեր անց նրանց հեռացնում է աշխատանքից: Բայց դա է այսօրվա տխուր իրականությունը:
Եվ ընդհանրապես, շինարարական ոլորտի լիցենզավորման նոր պահանջներից շատերն անիմաստ են: Օրինակ, ի՞նչ է նշանակում ն ունենալ վեբկայք և անպայման իր դոմեյնային անունով, իսկ ենթադոմեյնով՝ ոչ: Եթե խոսքը գնում է առցանց ինֆորմացիա ստանալուն, ապա էական ոչ մի տարբերություն չկա, իսկ ենթադոմեյներում կայքի կառավարումը հիմնականում ավելի դյուրին է լինում: Նույնը կարելի է ասել սոցիալական ցանցերի մասին: Շատ խոշոր բիզնեզներ բավարարվում են միայն սոցիալական ցանցերում ներկայանալով և կարիք չունեն իրենց սեփական կայքի: Այսինքն այս պահանջը նունպես անհեթեթ է: Մենք փորձեցինք նման «դոմեյնային» կամ անգամ առցանց ներկայանալու պահանջ գտնել «զարգացած աշխարհում» բայց ապարդյուն, նման պահանջ ոչ մի երկրում չգտանք: Ոչ մեկ չի ասում որ վատ է ունենալ սեփական կայքը, բայց դա պետք է լինի կազմակերպության իրավասության և ցանկության դաշտում, ինչպես աշխարհում է ընդունված:
Մի այլ հետաքրքիր տեղեկատվություն, որը խորը մտածելու տեղիք է տալիս: Զարգացած երկրներում օրինական գործող շինարարական ձեռնարկությունների քանակը, այսինքն քա՞նի մարդ է սպասարկում միավոր ձեռնարկությունն այդ երկրում, միջինում 10-20 անգամ ավել է, քան Հայաստանում: Սա է իրականությունը, անհիմն սահմանափակումների և անհավասար մրցակցության իրական արդյունքը. այս «տարբերությունը» ստիպված գործում է ստվերում:
Գլխավոր Կապալառու – Օրենսդրական Բացթողու՞մ
Մաս 3
Ինչպես նշեցինք առաջին հոդվածում, հավաստագրման և լիցենզավորման հայաստանյան նոր պահանջները հարվածում են առաջին հերթին շինարարական ոլորտի ՓՄՁ-ներին, հիմնականում ԱԶ-ներին, գերփոքր, փոքր և մասսամբ միջին ձեռնարկություններին: Առանց այդ էլ ոլորտի այս սեգմենտը հիմնականում գործում է մասնավոր հատվածում հավասար մրցակցային դաշտի լրիվ բացակայության պայմաններում (այսինքն օրինական չի գործում), հարկայինի տեսանկյունից, իսկ այժմ այն գտնվում է նաև լիցենզավորման նոր անհեթեթ կարգավորումների թիրախում: Ամենի արդյունքը նա է, ինչ այսօր ունենք: Փորձեք ձեր տունը կառուցել, կամ բնակարանը վերանորոգել օրենքի սահմանում գործող կազմակերպության միջոցով, այսինքն օրինական պայմանագրով: Դուք կվճարեք շատ ու ավելի շատ գումար, քանի որ հարկային ահռելի բեռը կավելանա ձեր «պայմանագրի» արժեքին: Շինարարի համար սա էական չէր լինի, գումարը կավելանար - հարկերը կվճարվեր պատվիրատուի գումարների հաշվին, սակայն նա չի կարողանում մրցակցել «ազատ ոճով» գործող շինարարական բրիգադների և արհեստավորների մի ահռելի բանակի հետ և նա ստիպված գնում է ստվեր: Սա մի այլ, իրականացման տեսակետից շատ ու շատ ավելի բարդ թեմա է և միգուցե դրան անդրադառնանք հետագա հոդվածներից մեկում:
Երկրորդ հոդվածում պարզաբանվեց կազմակերպությունների մասնագիտական լիցենզավորման կարիքի մասին և ուսումնասիրվեց առաջատար երկրների փորձն այդ ուղղությամբ: Բացահայտվեց մեր կարգավորումների անհամապատասխանությունը միջազգային փորձին:
Իսկ հիմա անդրադառնանք շինարարության իրականացման ոլորտում միջազգայնորեն ընդունված կազմակերպությունների տեսակների մասին կարգավորումներին:
Շինարարություն իրականացնողների հիմնական տեսակներն են գլխավոր կապալառուն և ենթակապալառուները: Գլխավոր կապալառուները կազմակերպում են աշխատանքների համալիր իրականացումը և պատասխանատվություն են կրում դրա վերջնական արդյունքի համար, իսկ ենթակապալառուները գլխավոր կապալառուի հրահանգով իրականացնում են ընդհանուր ծավալի ինչ-որ մի մաս, ավելի մասնագիտացված աշխատանքներ՝ ջրամատակարարում, կոյուղի, էլեկտրական լարանցում և այլն: Շինարարական պատվերների իրականացման հիմնական սխեման սա է ամբողջ աշխարհում և պատվերի վերջնական արդյունքի պատասխանատուն գլխավոր կապալառուն է:
Չնայած նրան, որ գլխավոր կապալառու բառակապակցությունը բոլոր շինարարական կազմակերպությունները շատ լավ գիտեն, և շատ շատերը հանդես են գալիս որպես այդպիսին, մեր օրենսդրությունը դրա սահմանումը չունի: Բացի դա, այս տերմինը չի օգտագործվում ոչ մի ոլորտյաին օրենքում, բայց օգտագործվում է ՀՀ կառավարության 2023 թվականի նոյեմբերի 30-ի հայտնի N 2106-Ն որոշման Հավելված N 1-ում, ընդունելով գլխավոր կապալառու լինելու հանգամանքը վերջին տարիներին որպես 1-ին դասի լիցենզիայի պահանջ: Փաստորեն 1-ին դասի լիցենզիա ատանալու համար պարտադիր պահանջ է գլխավոր կապալառու լինելը, բայց դրա իրավական հասկացությունը և կարգավորումը չկա...
ՀՀ Քաղաքաշինության մասին օրենքի 4-րդ հոդվածը սահմանում է գործունեության սուբյետները, բուն շինարարության մասով՝ «շինարարություն իրականացնողներ» սահմանումով: Հոդված 6-ում բերվում է մի քանի ինչ-որ երկրորդական իրավունքների և պարտավորությունների կետեր և ... վերջ: Կառուցապատողների մասով, օրինակ, մոտ 2 էջ նրանց իրավունքների և պարտականությունների մասին է խոսվում:
Բայց կա նաև առաջխաղացում: 2022 թվականի վերջին Քաղշինկոմիտեի կողմից ընդունված անվտանգության նորմերում ամենուր օգտագործվում է պատասխանատու՝ Գլխավոր կապալառու հասկացություն...ու արդեն փորձ է արվում ընդունված նորմերը բերել օրենսդրական դաշտ, ինչն իհարկե դրական քայլ է դատական որոշումներ իրականացնելու տեսանկյունից: Այսպիսով եկանք մի վերջնակետի, որ ՀՀ-ին հարկավոր է իրավաբանական կարգավորումներ բուն շինարարություն իրականացնողների համար, ներառյալ դրա հիմնական դերակատարի՝ Գլխավոր կապալառուի:
Իսկ այժմ ամենակարևորը՝ լիցենզավորման տեսանկյունից:
Հենց Գլխավոր կապալառու իրավաբանական անձն է լիցենզավորվում ամբողջ աշխարհում, իսկ ԱՄՆ-ում և շատ այլ առաջատար երկրներում դրա համար անգամ պարտադիր չի որ հիմնադիրն ունենաս շինարարական կրթություն, բայց պարտադիր պետք է ունենա աշխատանքային փորձ: Շինարարական բարձրագույն կրթությունը բավականին նվազեցնում է աշխատանքային փորձի ժամկետի պահանջը, բայց միևնունն է, չի պարտադրվում: ԱՄՆ որոշ նահանգներում անգամ քննություն չի պահանջվում գլխավոր կապալառու դառնալու համար, բայց հիմնականում թեստավորումը պարտադիր է:
Թեստերը պարունակում են հիմնականում քաղաքաշինության ոլորտին վերաբերող ընդհանուր հարցեր: Հիմնական հարցերը վերաբերում են նախահաշվին և դրա կառուցվածքին, ընդունված պայմանագրային ձևերին, ապահովագրություններին, վճարելու/չվճարելու կարգավորումներին, ինչքա՞ն ժամանակ պետք է պահի գործատուն աշխատողի վճարման հաշիվները, կրիտիկական ճանապարհի հասկացությունը, վնասների փոխհատուցումը, անվտանգության կանոնների պատասխանատվությունը, նյութերի և թափոնների անվտանգությունը, տարածքային նորմերը և այլն: Բացի այս ընդհանուր գիտելիքների բաժնից, կան նաև մասնագիտական բաժիններ, ընդհանուր շինարարական գիտելիքների ստուգման համար՝ էլեկտրական, ջեռուցում/սառեցում, օդափոխություն, ջրամատակարարում և կոյուղի և մի շարք այլ մասնագիտություններին վերաբերող ընդհանուր բնույթի հարցեր: Հիշեցնենք, որ վերը նշված բոլոր մասնագիտությունները նույնպես պահանջում են արդեն մասնագիտական լիցենզավորում, արդեն շատ ավելի խորացված՝ պրոֆեսիոնալ մակարդակով, ներառյալ աշխատանքային հմտությունները ու փորձն այդ կոնկրետ մասնագիտության մեջ:
Եվ ահա, ամենն իր տեղում է: Կա Գլխավոր կապալառու, ում հիմնական գործառույթը գրագետ պայմանագիր կնքելն է ու աշխատանաքների համալիր կազմակերպելն է, և կան լիցենզավորված մասնագիտական կապալառուներ, որոնք կարող եք հանդես գալ ինչպես ենթակապալառուներ, այնպես էլ առանձին և անկախ մասնագիտական գործունեություն իրականցնել: Այսինքն Գլխավոր կապալառուի համար ոչ մի կոնկրետ մասնագիտական պահանջ չկա, բացի ոլորտին վերաբերող համընդհանուր կարգավորումներից: Խիստ մասնագիտական պահանջ կա ենթակապալառուներից, որոնք պետք է իմանան ոչ միայն իրենց գործի թեորետիկական մասը, այլ նաև տիրապետեն իրականացման բոլոր տեխնոլոգիաներին:
Այստեղ շատ կարևոր է նշել, որ ոչ մի երկրում անհեփեթ պահանչ չկա 5-15 հոգի մշտական աշխատող-բանվոր ունենալ որևէ կազմակերպությանը՝ Գլխավոր կապալառուին կամ ընդհանրապես կապալառուին լիցենզիայի տրամադրման համար: Զարմանալի կարող է թվալ, բայց եվրոպական երկրներում և հյուսիսային ամերիկայում շինարարությամբ զբաղվող կազմակերպությունների մոտ կեսը գերփոքր են, այսինքն ունեն ընդամենը 1- 9 աշխատող:
Այս ցուցանիշն է, ոլորտի ձեռնարկությունների շուկայական հարաբերությունների զարգացման վերջնակետը, և պետք չի նոր «տեղական մասերով հավաքած» հեծանիվ հնարել ու պարտադրել այդ հեծանիվը քշել, անվերջ սպանելով փոքր բիզնեսի օրինական զարգացման հնարավորությունները:
Տեղեկացնենք նաև, որ մենք դիմել ենք այս հարցով Վարչապետին, հանդիպել ենք Քաղշինկոմիտեի պատասխանատու անձի հետ, քննարկել և բացատրել ենք այս ամենի անհեթեթությունը: Չգիտենք երբ կլինի հարցի լուծումը, բայց որ այն կլինի, դա միանշանակ է: Օրենքի սխալ պահանջը չի կարող ձեռնարկատիրության զարգացման իրական ընթացքը փոփոխել:
Հ.Գ. Ցավալի է երբ տեսնում ես, որ ձեռնարկատերը ստիպված մշտական աշխատանքի է ընդունում բանվորների, միայն լիցենզիայի տրամադրման պահանջը բավարարելու համար, իսկ օրեր անց նրանց հեռացնում է աշխատանքից: Բայց դա է այսօրվա տխուր իրականությունը:
Եվ ընդհանրապես, շինարարական ոլորտի լիցենզավորման նոր պահանջներից շատերն անիմաստ են: Օրինակ, ի՞նչ է նշանակում ն ունենալ վեբկայք և անպայման իր դոմեյնային անունով, իսկ ենթադոմեյնով՝ ոչ: Եթե խոսքը գնում է առցանց ինֆորմացիա ստանալուն, ապա էական ոչ մի տարբերություն չկա, իսկ ենթադոմեյներում կայքի կառավարումը հիմնականում ավելի դյուրին է լինում: Նույնը կարելի է ասել սոցիալական ցանցերի մասին: Շատ խոշոր բիզնեզներ բավարարվում են միայն սոցիալական ցանցերում ներկայանալով և կարիք չունեն իրենց սեփական կայքի: Այսինքն այս պահանջը նունպես անհեթեթ է: Մենք փորձեցինք նման «դոմեյնային» կամ անգամ առցանց ներկայանալու պահանջ գտնել «զարգացած աշխարհում» բայց ապարդյուն, նման պահանջ ոչ մի երկրում չգտանք: Ոչ մեկ չի ասում որ վատ է ունենալ սեփական կայքը, բայց դա պետք է լինի կազմակերպության իրավասության և ցանկության դաշտում, ինչպես աշխարհում է ընդունված:
Մի այլ հետաքրքիր տեղեկատվություն, որը խորը մտածելու տեղիք է տալիս: Զարգացած երկրներում օրինական գործող շինարարական ձեռնարկությունների քանակը, այսինքն քա՞նի մարդ է սպասարկում միավոր ձեռնարկությունն այդ երկրում, միջինում 10-20 անգամ ավել է, քան Հայաստանում: Սա է իրականությունը, անհիմն սահմանափակումների և անհավասար մրցակցության իրական արդյունքը. այս «տարբերությունը» ստիպված գործում է ստվերում:
