
Հավաստագրում և Լիցենզավորում
Աղբյուր՝ https://www.construction.am
Խառնաշփոթ Շինարարական Ոլորտում
Ամփոփում և Եզրահանգում
Մաս 4
Նախորդ 3 հոդվածներում մենք աշխատեցինք հնարավորինս լայն ներկայացնել շինարարական ոլորտի Հավաստագրման և Լիցենզավորման օրենսդրական վերջին փոփոխությունները, ուսումնասիրեցինք բազմաթիվ առաջատար և ժողովրդավար երկրների համապատասխան փորձը, բացահայտեցինք այդ փոփոխությունների բացարձակ անհամատեղությունը միջազգայնորեն ընդունված կարգավորումների հետ և դրանց խիստ բացասական ազդեցությունը ոլորտի ՓՄՁ-ների ստեղծման, օրինական կայացման և զարգացման վրա:
Ստորև ամփոփ ներկայացնենք արդեն իսկ բարձրացված խնդիրները
- Ամենահիմնական խնդիրն առաջացնում է ձեռնարկություններին շինարարական լիզենցիայի տրամադրման համար նախատեսված՝ մշտական աշխատողների քանակի պահանջը, կախված տրամադրվող լիցենզիայի դասից (1-3) համապատասխանաբար 5-15 բանվոր և 2-5 ԻՏԱ: Որոշակի խնդիրներ են առաջացնում նաև մեքենա/մեխանիզմների քանակային պահանջները:
Այս պահանջները լրիվ անտրամաբանական են և հակասում են ոլորտի ԱՁ, գերփոքր կամ փոքր ձեռնարկություն հասկացություններին, քանի որ արդեն օրենսդրականորեն բացառում են նման լիցենզավորված կազմակերպությունների ստեղծումը և գոյությունն ընդհանրապես:
Միջազգային փորձի խորը ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ նմանատիպ պահանջներ գոյություն չունեն ոչ մի առաջատար, զարգացած և ժողովրդավար երկրում, դրանք «տեղական, անհաջող հորինված և փաստացի չաշխատող հեծանիվներ են»:
Տեղեկատվություն, որը լուրջ մտածելու տեղիք է տալիս. Աշխարհի առավել զարգացած և ժողովրդավար երկրների շինարարական ձեռնարկությունների մոտ կեսը գերփոքր ձեռնարկություններ են, այսինքն բաղկացած են 1-9 աշխատակիցներից!
Սա այն իրականությունն է, որը ստեղծվել է այդ երկրներում շուկայական տնտեսության տասնամյակների զարգացման արդյունքում և ինչին մենք նույնպես, կամա թե ակամա, պիտի հասնենք, ուզե՞նք, թե՞ ոչ, օրինակա՞ն, թե՞ ստվերային: Ստվերայինը միանշանակ արդեն կա և կզարգանա, սակայն այդ ձեռնարկությունների օրինական կայացումը այս փոփոխություններով չի իրականա:
Անգամ ամենախիստ կարգավորումներով երկրներում, օրինակ՝ Սինգապուրում, շինարական ձեռնարկությունների լիցենզավորման համար բավարար է բարձրագույն մագիստրոսի կամ բակալավրի կրթությամբ և 3 տարի փորձով 1 հիմնադրի, հիմնադիրներից մեկի կամ տնօրենի պաշտոնում այդ անձի լինելու պահանջը:
Հետաքրքիր է փաստել, որ դա Հայաստանում շինարարական ոլորտի ձեռնարկությունների նախկինում գործող լիցենզավորման օրենսդրական պահանջն էր հանդիսանում:
- ՀՀ-ում գործող շինարարական ոլորտի օրենսդրական կարգավորումներում կան բազմաթիվ իրավական բացթողումներ: Օրինակ, չկա շինարարութան հիմնական կազմակերպիչ՝ Գլխավոր կապալառու հասկացության կանոնակարգումը, դերի պարզաբանումը:
Գլխավոր կապալառուն կազմակերպում է աշխատանքների համալիր իրականացում և պատասխանատվություն է կրում այդ իրականացման վերջնական արդյունքի համար, ինչպես պատվիրատուի, այնպես էլ պետության առաջ:
Առաջատար երկրներում Գլխավոր կապալառուները հիմնական դերակատարներն են և լիցենզավորվում են համընդհանուր ոլորտային և ձեռնարկատիրական գիտելիքների հիմքով թեստային համակարգի կիրառմամբ, կամ առանց դրա:
Օրենսդրական կարգավորումներում չկա նաև (նեղ) մասնագիտական կապալառու (ուղղակի Կապալառու) հասկացության կանոնակարգումը:
ԱՄՆ-ում և շատ առաջատար երկրներում կա լիցենզավորման խիստ պահանջ հենց նեղ մասնագիտական կապալառուների՝ անձերի կամ ձեռնարկությունների համար, իսկ դրա տրամադրման թեստը ներառում է ինչպես գիտելիքները և փորձը, այնպես էլ այդ աշխատանքների իրականացման համար ընդունված տեխնոլոգիաներին տիրապետելը:
Եթե այլ կողմից նայենք, այս նեղ մասնագիտական կապալառուների հիմնական դերակատարները հանդիսանում են, ուշադրություն՝ հենց ԱՁ-ները, փոքր և գերփոքր ձեռնարկությունները, որոնց օրինական գործունեությունը լիցենզավորման նոր կարգավորումներով դարձել է անհնար:
- Մտորումների տեղիք է տալիս նաև Օրենքով նախատեսված Մասնագետների հավաստագրումը և Շարունակական մասնագիտական զարգացման (ՇՄԶ) հասկացության ներդրումը, ինչին նվիրված են Օրենքի փոփոխություների բազմաթիվ էջեր...
Գործընթացի կազմակերպումը, մասնագետների կրթումը, կրեդիտավորման համակարգը, գործնական հմտությունների զարգացումը, լիցենզավորված սուբյեկտների վարկանիշավորումը և ամենակարևորը այս ամենի օբյեկտիվ գնահատումը ուղղակի ուտոպիայի ժանրից են... Ճիշտն ասած նման համակարգի ներդրման տրամաբանությունը, արդեն իսկ իրենց գործի պրոֆեսիանալների համար, մենք չենք կարող բացատրել և միջազգային փորձի ուսումնասիրությունները նմանապիպ «ուսումնական» կարգավորումների հայտնաբերմանը նունպես չբերեցին...
Կամ, ինչպե՞ս կարող է արհեստականորեն ստեղծված մի «կրթական համակարգ» դասավանդել մի մասնագիտություն, որն ինքը չգիտի...
Շինարարության որակի ապահովման համար կա պարզ ճանապարհ՝ գրագետ և մանրակրկիտ նախագիծ, որին շինարարը պիտի խիստ հետևի, տեխնիկական և հեղինակային հսկողություն, իսկ կապալառուների ընտրության մասով ամբողջ աշխարհում այլ՝ անկախ որակական չափանիշներ են գործում, հիմնված փորձի, իրականացված աշխատանքների և ամենակարևորը՝ նախկին պատվիրատուների դրական արձագանքի հիման վրա, որը և գոյացնում է շինարարի բիզնեսի ապագա շրջանառության հիմնական ծավալը:
Եզրահանգում
Հավաստագրման և Լիցենզավորման վերջին փոփոխությունները ակնհայտորեն անհնարին են դարձնում շինարարական ոլորտի ՓՄՁ-ների՝ հատկապես ԱԶ-ների, գերփոքր և փոքր ձեռնարկությունների ստեղծումը, զարգացումը և որպես ձեռնարկություն դրանց օրինական կայացումը:
Ընդունված «բարեփոխումներում» բացարձակապես անտեսվել է առաջատար միջազգային փորձը և ոտնահարվել է շինարարական ոլորտի ձեռնարկությունների, հատկապես ՓՄՁ-ների օրինական իրավունքները:
Ոլորտն իսկապես կարիք ունի համընդհանուր օրենսդրական, բայց գրագետ բարեփոխումների, հիմնված միայն միջազգային փորձի խորը ուսումնասիրությունների և հայաստանյան իրավական և իրական դաշտում դրանց կիրառման հնարավորությունների վրա:
ՓՄՁ-ների օրինական կայացման համար նաև առանձնակի ուշադրություն է պետք դարձնել հավասար հարկային մրցակցային դաշտի ապահովմանը, ինչի մասին արդեն խոսվել է մեր նախորդ հոդվածներում:
Հ.Գ.
Այս խնդիրները բարձրաձայնվել են Վարչապետին, Քաղաքաշինական կոմիտեին և այլ պատկան մարմիններին ուղղված նամակներում, եղել է Վարչապետի հանձնարարականը այս հարցերի քննարկման համար Կոմիտեում, տրվել են պարզաբանումներ:
Ցավոք, առ այսօր, ոչ մի իրական առաջխաղացում դեռ չենք տեսնում, հատկապես Ամենահիմնական խնդրի լուծման համար, ինչը և պատճառ է դառնում ոլորտի բազմաթիվ ԱԶ-ների և ՓՄՁ-ների վերացման և նորերի օրինական ստեղծման անհնարինության:
Ամփոփում և Եզրահանգում
Մաս 4
Նախորդ 3 հոդվածներում մենք աշխատեցինք հնարավորինս լայն ներկայացնել շինարարական ոլորտի Հավաստագրման և Լիցենզավորման օրենսդրական վերջին փոփոխությունները, ուսումնասիրեցինք բազմաթիվ առաջատար և ժողովրդավար երկրների համապատասխան փորձը, բացահայտեցինք այդ փոփոխությունների բացարձակ անհամատեղությունը միջազգայնորեն ընդունված կարգավորումների հետ և դրանց խիստ բացասական ազդեցությունը ոլորտի ՓՄՁ-ների ստեղծման, օրինական կայացման և զարգացման վրա:
Ստորև ամփոփ ներկայացնենք արդեն իսկ բարձրացված խնդիրները
- Ամենահիմնական խնդիրն առաջացնում է ձեռնարկություններին շինարարական լիզենցիայի տրամադրման համար նախատեսված՝ մշտական աշխատողների քանակի պահանջը, կախված տրամադրվող լիցենզիայի դասից (1-3) համապատասխանաբար 5-15 բանվոր և 2-5 ԻՏԱ: Որոշակի խնդիրներ են առաջացնում նաև մեքենա/մեխանիզմների քանակային պահանջները:
Այս պահանջները լրիվ անտրամաբանական են և հակասում են ոլորտի ԱՁ, գերփոքր կամ փոքր ձեռնարկություն հասկացություններին, քանի որ արդեն օրենսդրականորեն բացառում են նման լիցենզավորված կազմակերպությունների ստեղծումը և գոյությունն ընդհանրապես:
Միջազգային փորձի խորը ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ նմանատիպ պահանջներ գոյություն չունեն ոչ մի առաջատար, զարգացած և ժողովրդավար երկրում, դրանք «տեղական, անհաջող հորինված և փաստացի չաշխատող հեծանիվներ են»:
Տեղեկատվություն, որը լուրջ մտածելու տեղիք է տալիս. Աշխարհի առավել զարգացած և ժողովրդավար երկրների շինարարական ձեռնարկությունների մոտ կեսը գերփոքր ձեռնարկություններ են, այսինքն բաղկացած են 1-9 աշխատակիցներից!
Սա այն իրականությունն է, որը ստեղծվել է այդ երկրներում շուկայական տնտեսության տասնամյակների զարգացման արդյունքում և ինչին մենք նույնպես, կամա թե ակամա, պիտի հասնենք, ուզե՞նք, թե՞ ոչ, օրինակա՞ն, թե՞ ստվերային: Ստվերայինը միանշանակ արդեն կա և կզարգանա, սակայն այդ ձեռնարկությունների օրինական կայացումը այս փոփոխություններով չի իրականա:
Անգամ ամենախիստ կարգավորումներով երկրներում, օրինակ՝ Սինգապուրում, շինարական ձեռնարկությունների լիցենզավորման համար բավարար է բարձրագույն մագիստրոսի կամ բակալավրի կրթությամբ և 3 տարի փորձով 1 հիմնադրի, հիմնադիրներից մեկի կամ տնօրենի պաշտոնում այդ անձի լինելու պահանջը:
Հետաքրքիր է փաստել, որ դա Հայաստանում շինարարական ոլորտի ձեռնարկությունների նախկինում գործող լիցենզավորման օրենսդրական պահանջն էր հանդիսանում:
- ՀՀ-ում գործող շինարարական ոլորտի օրենսդրական կարգավորումներում կան բազմաթիվ իրավական բացթողումներ: Օրինակ, չկա շինարարութան հիմնական կազմակերպիչ՝ Գլխավոր կապալառու հասկացության կանոնակարգումը, դերի պարզաբանումը:
Գլխավոր կապալառուն կազմակերպում է աշխատանքների համալիր իրականացում և պատասխանատվություն է կրում այդ իրականացման վերջնական արդյունքի համար, ինչպես պատվիրատուի, այնպես էլ պետության առաջ:
Առաջատար երկրներում Գլխավոր կապալառուները հիմնական դերակատարներն են և լիցենզավորվում են համընդհանուր ոլորտային և ձեռնարկատիրական գիտելիքների հիմքով թեստային համակարգի կիրառմամբ, կամ առանց դրա:
Օրենսդրական կարգավորումներում չկա նաև (նեղ) մասնագիտական կապալառու (ուղղակի Կապալառու) հասկացության կանոնակարգումը:
ԱՄՆ-ում և շատ առաջատար երկրներում կա լիցենզավորման խիստ պահանջ հենց նեղ մասնագիտական կապալառուների՝ անձերի կամ ձեռնարկությունների համար, իսկ դրա տրամադրման թեստը ներառում է ինչպես գիտելիքները և փորձը, այնպես էլ այդ աշխատանքների իրականացման համար ընդունված տեխնոլոգիաներին տիրապետելը:
Եթե այլ կողմից նայենք, այս նեղ մասնագիտական կապալառուների հիմնական դերակատարները հանդիսանում են, ուշադրություն՝ հենց ԱՁ-ները, փոքր և գերփոքր ձեռնարկությունները, որոնց օրինական գործունեությունը լիցենզավորման նոր կարգավորումներով դարձել է անհնար:
- Մտորումների տեղիք է տալիս նաև Օրենքով նախատեսված Մասնագետների հավաստագրումը և Շարունակական մասնագիտական զարգացման (ՇՄԶ) հասկացության ներդրումը, ինչին նվիրված են Օրենքի փոփոխություների բազմաթիվ էջեր...
Գործընթացի կազմակերպումը, մասնագետների կրթումը, կրեդիտավորման համակարգը, գործնական հմտությունների զարգացումը, լիցենզավորված սուբյեկտների վարկանիշավորումը և ամենակարևորը այս ամենի օբյեկտիվ գնահատումը ուղղակի ուտոպիայի ժանրից են... Ճիշտն ասած նման համակարգի ներդրման տրամաբանությունը, արդեն իսկ իրենց գործի պրոֆեսիանալների համար, մենք չենք կարող բացատրել և միջազգային փորձի ուսումնասիրությունները նմանապիպ «ուսումնական» կարգավորումների հայտնաբերմանը նունպես չբերեցին...
Կամ, ինչպե՞ս կարող է արհեստականորեն ստեղծված մի «կրթական համակարգ» դասավանդել մի մասնագիտություն, որն ինքը չգիտի...
Շինարարության որակի ապահովման համար կա պարզ ճանապարհ՝ գրագետ և մանրակրկիտ նախագիծ, որին շինարարը պիտի խիստ հետևի, տեխնիկական և հեղինակային հսկողություն, իսկ կապալառուների ընտրության մասով ամբողջ աշխարհում այլ՝ անկախ որակական չափանիշներ են գործում, հիմնված փորձի, իրականացված աշխատանքների և ամենակարևորը՝ նախկին պատվիրատուների դրական արձագանքի հիման վրա, որը և գոյացնում է շինարարի բիզնեսի ապագա շրջանառության հիմնական ծավալը:
Եզրահանգում
Հավաստագրման և Լիցենզավորման վերջին փոփոխությունները ակնհայտորեն անհնարին են դարձնում շինարարական ոլորտի ՓՄՁ-ների՝ հատկապես ԱԶ-ների, գերփոքր և փոքր ձեռնարկությունների ստեղծումը, զարգացումը և որպես ձեռնարկություն դրանց օրինական կայացումը:
Ընդունված «բարեփոխումներում» բացարձակապես անտեսվել է առաջատար միջազգային փորձը և ոտնահարվել է շինարարական ոլորտի ձեռնարկությունների, հատկապես ՓՄՁ-ների օրինական իրավունքները:
Ոլորտն իսկապես կարիք ունի համընդհանուր օրենսդրական, բայց գրագետ բարեփոխումների, հիմնված միայն միջազգային փորձի խորը ուսումնասիրությունների և հայաստանյան իրավական և իրական դաշտում դրանց կիրառման հնարավորությունների վրա:
ՓՄՁ-ների օրինական կայացման համար նաև առանձնակի ուշադրություն է պետք դարձնել հավասար հարկային մրցակցային դաշտի ապահովմանը, ինչի մասին արդեն խոսվել է մեր նախորդ հոդվածներում:
Հ.Գ.
Այս խնդիրները բարձրաձայնվել են Վարչապետին, Քաղաքաշինական կոմիտեին և այլ պատկան մարմիններին ուղղված նամակներում, եղել է Վարչապետի հանձնարարականը այս հարցերի քննարկման համար Կոմիտեում, տրվել են պարզաբանումներ:
Ցավոք, առ այսօր, ոչ մի իրական առաջխաղացում դեռ չենք տեսնում, հատկապես Ամենահիմնական խնդրի լուծման համար, ինչը և պատճառ է դառնում ոլորտի բազմաթիվ ԱԶ-ների և ՓՄՁ-ների վերացման և նորերի օրինական ստեղծման անհնարինության: